De stemmen zijn nog niet allemaal geteld, maar twee partijen gaan gelijk op om de grootste te worden: D66 en de PVV. Wie uiteindelijk de grootste wordt, moet nog blijken. Elke stem maakt verschil. En dat na een strijd die juist leek te gaan over wie de tweede zou worden. Ook waren er opvallende momenten in de campagnes, zoals de rel rond Douwe Bob en de AI-plaatjes van de PVV.

Daarom blikken Coen van der Ven en Kim van Keken terug op de vijf grote partijen in campagne, met de meest opmerkelijke momenten uit de debatten en interviews met de lijsttrekkers – en natuurlijk de verkiezingsavond zelf.

Productie: Matthijs Domen en Kees van den Bosch.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Marijn Kruk deed onderzoek naar de rechts-populistische retoriek van onze tijd: waarom slaat die zo goed aan? Hij sprak hiervoor onder anderen met de toonaangevende rechtse journalist Wierd Duk. Duk is wekelijks te gast bij talkshows als Vandaag Inside en heeft een eigen pagina in De Telegraaf. Hij waarschuwt met klem dat ‘onze cultuur’ wordt overgenomen door de islam. Gek genoeg ontkent hij tegelijk zijn eigen macht als publiek figuur: hij verwoordt enkel de sentimenten die al bij het volk leven. En het zijn juist die sentimenten van de ‘boze burger’ die de ‘woke linkse elite’ niet zou willen horen, zo stelt hij.

Daar is Kruk het niet mee eens. Volgens hem is het juist rechts dat erin is geslaagd het publieke debat te vormen. Dat kon dankzij de sterke beelden die rechtse stemmen weten op te roepen — van aanslagen, oprukkend islamisme en wij-zij-denken. De Nederlandse politieke reflex is om met die retoriek mee te bewegen: de ideeën in te kapselen in de hoop dat ze hun overwicht verliezen. Maar dat blijkt niet goed te werken.

Kruk reflecteert in de podcast op hoe zelfs links inmiddels vastzit in dit frame van de ‘cultureel-identitaire blik’, in plaats van bijvoorbeeld bezig te zijn met inkomensongelijkheid. Dat moet veranderen, zegt hij. Het is tijd dat links zijn eigen beelden gaat maken.

Productie: Kees van den Bosch en Eva Markx.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Israël-correspondent Simone Korkus vertelt hoe in Israël wordt gereageerd op het bestand rond Gaza dat onder Amerikaanse druk is afgedwongen. En wat betekent dit voor de politieke toekomst van Netanyahu? InHistorische Woorden trolt NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte met behulp van de film The Hunt for Red October om te spotten met de militaire macht van Rusland. Met Groene-redacteur Yaghoub Sharhani praten we over de vastgoed- en vredesfantasieën die de VS op Gaza projecteren. Economische groei zonder politieke verandering bestaat niet, concludeert hij.

Productie: Gizelle Mijnlieff.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vijf biografieën over prominente journalistieke figuren uit de twintigste eeuw – Jan Blokker, Theo van Gogh, Hugo Brandt Corstius, Ischa Meijer en Michaël Zeeman – zijn in de afgelopen twee jaar verschenen. Marja Pruis, hoofd van de cultuurredactie van De Groene, zag bij deze mannen een aantal opvallende overeenkomsten: allemaal hadden ze een groot ego, een grote mond en geen angst om hard of onaardig te zijn, zeker niet over vrouwen.

Toen Pruis zelf als jonge student de journalistiek-literaire wereld wilde betreden, waren hun stemmen dominant. Ze keek tegen hen op. Later in haar studententijd werd ze activistischer en feministischer. Ze ketende zich vast aan hekken bij kerncentrales en las met een leesgroepDe tweede sekse van Simone de Beauvoir. Langzaam kwam ze erachter dat ze een deel van de misogynie van deze mannen zelf had geïnternaliseerd – iets waarvan ze gelooft dat ze er nog steeds niet volledig van bevrijd is.

In de podcast overpeinst Pruis wat deze mannen hebben betekend voor Nederland en voor haar persoonlijk. Ook reflecteert ze op de vraag of dit type man in de 21ste eeuw inmiddels is uitgestorven of nog steeds voortleeft.

Productie: Kees van den Bosch en Eva Markx.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Thomas Spijkerboer, hoogleraar migratierecht aan de Universiteit Gent, onderzocht samen met een team van lokale experts en onderzoekers wat de gevolgen zijn van de deals die Europa sluit met vooral Afrikaanse landen.

Het idee is dat vluchtelingen zo ver mogelijk van de Europese grenzen worden opgevangen en tegengehouden. Daarom helpt Europa met het opzetten van lokaal vluchtelingenbeleid in landen als Egypte, Niger, Servië en Tunesië — en neemt het het daarbij niet altijd zo nauw met de mensenrechten.

De eerste deal werd in 2016 gesloten met Turkije, en die geldt nog altijd als een groot succes. Maar klopt dat beeld wel? En wat zijn de gevolgen van dat Europese ‘helpen’? Wat doet bijvoorbeeld de Tunesische dictator Saied met dat geld?

Productie: Kees van den Bosch en Simon van den Oever.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vaak wordt de vraag gesteld of Israël tegelijk een joodse én een democratische staat kan zijn. Wie terugkijkt naar de geschiedenis van de zionistische beweging en de ideeën van vroegere joodse denkers, ziet dat dit debat al veel langer speelt.

Rond de term antizionisme bestaat veel verwarring. Dat hangt samen met de verschillende manieren waarop men naar het zionisme keek: als een nationale beweging of juist als een culturele en intellectuele stroming. Tegenwoordig wordt kritiek erop vaak al snel als antisemitisch bestempeld, terwijl er ook binnen de joodse gemeenschap zelf altijd stevige kritiek is geweest. Orthodoxe, liberale en seculiere joden hebben elk hun eigen bedenkingen geuit, en juist de grote keerpunten in de geschiedenis hebben het zionisme gevormd tot wat het nu is.

Schrijver en religiewetenschappe Martine van den Berg vertelt hierover, onder meer aan de hand van het werk van de joodse denker Yeshayahu Leibowitz. Ze bespreekt zijn visie op de toekomst van Israël en wat hij in zijn eigen tijd al zag gebeuren. Haar bijdrage komt voort uit materiaal dat ze eigenlijk had willen opnemen in haar nieuwe boek De genesis van het verraad, maar dat daar niet goed in paste.

Deze week wordt de podcast gepresenteerd door Stephan Sanders, omdat Kees van den Bosch er niet bij kan zijn.

Productie: Stephan Sanders, Gizelle Mijnlieff, Matthijs Domen.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met onze nieuwe Groene-columnist Nicholas Mulder bespreken we hoe Trump volhardt in zijn handelsoorlog en ruzie maakt met vrijwel de hele wereld. Mulder legt uit waarom Amerika juist zijn traditionele bondgenoten dwarszit. In Historische Woorden klinken Trump en Netanyahu, die een vredesplan voor Gaza opstelden. Correspondent Marjon van Royen schetst de stand van zaken in Brazilië, dat afrekende met autocraat Bolsonaro en nu een toekomst zoekt op basis van een oud recept. Premier Lula da Silva maakte Braziliaans nationalisme weer links en koos nieuwe bondgenoten voor het land.

Productie: Gizelle Mijnlieff.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

We hebben in Nederland te maken met een uitzonderlijke therapiecultuur: er zijn drie keer zoveel psychologen als tandartsen, en steeds meer mensen komen met burn-outs en depressies in de geestelijke gezondheidszorg terecht. Het gevolg: de wachtlijsten voor psychische hulp groeien, en aan de rand van de GGZ bloeit een rijk alternatief therapielandschap op.

Voor haar nieuwe boekIn therapie trok journalist en schrijver Lena Bril, na zelf jarenlang bij verschillende therapeuten te hebben gezeten, de therapiejungle in. De vraag die haar maar niet losliet: waarom zoeken zoveel mensen hun heil bij een psycholoog of coach? En: wat werkt er nou écht?

Ze bewandelde in die zoektocht niet alleen het pad naar de ‘klassieke’ GGZ-psycholoog, maar probeerde daarnaast behandelingen uit het alternatieve circuit: paardencoaching, familieopstellingen en truffeltherapie, bijvoorbeeld.

Wat blijkt? Het onderscheid tussen wat therapievormen ‘effectief’ of ‘niet-effectief’ maakt, is nauwelijks te herkennen: van placebotabletten kikkert men net zo goed op als van bewezen behandelmethodes, en zelfs hoogaangeschreven coaches kunnen onzin verkopen.

Hoe kan het dat steeds meer mensen in therapie gaan, en hoe steekt dat alternatieve landschap precies in elkaar? Kees van den Bosch spreekt hierover met Lena Bril.

Productie: Kees van den Bosch en Simon van den Oever

See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de jaren vijftig hield de Binnenlandse Veiligheidsdienst veel journalisten en kunstenaars in de gaten om te onderzoeken of zij communistische sympathieën hadden. Eén infiltrant was jarenlang lid van de redactie.

Universitair docent Laurens Ham en dichter en essayist Frank Keizer zijn maandenlang in Nederlandse archieven gedoken. Daar zagen ze hoe de BVD veel informatie verzamelde over journalisten en kunstenaars.

Ze begonnen hun onderzoek met de vraag wat de invloed was van de BVD op de literaire geschiedenis van Nederland tijdens de Koude Oorlog. In hun onderzoek stuitten ze ook op een mapje over De Groene Amsterdammer. Na een lange speurtocht konden ze met grote waarschijnlijkheid vaststellen wie de informant was.

Productie: Kees van den Bosch en Matthijs Domen

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hij noemt zichzelf de 'coolest dictator on earth' en heeft op sociale media meer volgers dan welk staatshoofd dan ook: president Nayib Bukele. Hij bouwde in El Salvador een politiek laboratorium waarin hij razendsnel de liberale democratie uitholt. Met massale arrestaties – tot wel duizend per dag – zette hij tienduizenden bendeleden gevangen. In taxi’s, winkels en buitenwijken wordt hij bejubeld, zijn gezicht prijkt overal, en zijn harde aanpak zorgt voor wereldwijde bewondering op rechts.

Toch heeft de strategie van Bukele – ‘veiligheid boven vrijheid’ – ook een harde keerzijde: duizenden onschuldige burgers belandden door zijn radicale aanpak onterecht in de gevangenis. Terwijl Bukele zichzelf met een oneindige presidentstermijn machtsdronken lijkt te voeren, verandert El Salvador in een op hol geslagen dictatuur die al drie jaar lang in noodtoestand verkeert.

Journalisten Coen van de Ven en Kasper Goethals trokken twee weken door oerwoud en sloppenwijken om te zien wat er gebeurde na de massa-opsluiting van bendeleden in El Salvador. Waarom blijft Bukele zo razend populair? En wat hopen rechtse wereldleiders zoals Trump te leren van zijn politieke laboratorium?

Productie: Kees van den Bosch en Simon van den Oever

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl grote delen van de wereld vakantie vierden, eindigde het diplomatieke ballingschap van Vladimir Poetin. Donald Trump ontving de Russische president met alle egards, en hoorde de Russische eisen inzake Oekraïne welwillend aan. Wat betekent dit voor Rusland? Daarover spreken we met Rusland-expert en vaste BZ-gast Eva Hartog. De Historische Woorden van deze editie werden bij toeval opgenomen: Poetin en Xi Jinping die samen mijmeren over 150 jaar oud worden. En tot slot India, dat na jarenlange vrijage met de VS plots met de hoogste handelstarieven ter wereld om de oren is geslagen. Begaat Trump hier een diplomatieke vergissing?

Productie: Gizelle Mijnlieff.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

In zijn boekVuistslagenbeschrijft Rasit Elibol de armoede in zijn jeugd. Hij groeide op in Wormer, in een turbulent migrantengezin, waar hij moest knokken om er als buitenstaander bij te horen.

De druk om als jongere te presteren in Wormer was immens, zo schrijft Elibol in zijn boek, met vechtpartijen en interne conflicten tot gevolg. Toch weet hij zijn woede uiteindelijk te kanaliseren richting de vechtsport: hij besluit de ring in te stappen als MMA’er. Op zijn 24ste slaat Elibol de weg in naar de journalistiek.

Kees van den Bosch gaat op persoonlijke wijze in gesprek met Rasit Elibol. Over de totstandkoming van zijn boek, maar ook over de overeenkomsten tussen zijn ‘impostersyndroom’ als journalist en zijn turbulente jeugd in Wormer.

Productie: Kees van den Bosch, Pleun Kraneveld en Simon van den Oever.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De ring van de Balinese koning Pandji Tisna legde een wonderlijke reis af: van het paleis op Bali, via de handen van een Nederlandse predikant in het verzet, tot aan schrijver en journalist Anne-Lot Hoek. Tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd schonk Tisna de ring aan Henk Franken, die zich op Bali openlijk achter de vrijheidsstrijders schaarde. Generaties later kwam de ring bij Anne-Lot terecht, precies op het moment dat zij haar boek over de strijd om Bali presenteerde.

In dit gesprek met Kees van den Bosch vertelt Anne-Lot Hoek hoe de ring niet alleen een persoonlijk geschenk werd, maar ook een symbool voor de vriendschappen die ondanks koloniale machtsverhoudingen konden ontstaan. Ze schetst de dubbele betekenis van erfgoed: een teken van verbondenheid, maar ook een herinnering aan de misdaden die Nederland in voormalig Nederlands-Indië heeft begaan. Het verhaal van de ring verbindt het verleden met het heden, roept vragen op over restitutie en erfgoed en laat zien hoe geschiedenis nog steeds doorwerkt in persoonlijke levens. Voor Anne-Lot zelf is de ring uiteindelijk ook een spiegel geworden: wat draag je eigenlijk mee en wat geef je door?

Productie door Rosa Springer en Kees van den Bosch.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

We zijn obsessief bezig met onze telefoons. Jonge mensen groeien er mee op en zijn er uren per dag mee in de weer. Hoe ga je daar mee om? Deze week in de Groeneontdekken Eva Hofman en Pleun Kraneveld hoe jonge mensen denken over hun telefoongebruik, en wat voor initiatieven er zijn om dat tegen te gaan.

Ze bespreken in de podcast ook hun eigen telefoongebruik, en hun afwegingen daarin. Ze merken dat ze verslaafd raakten aan hun telefoons, en de sociale media waar die toegang tot verschaffen. Hoe om te gaan met die verslaving, als je het zo mag noemen? Pleun vertelt dat ze rigoureuze maatregelen heeft genomen, en haar smartphone deels in de ban heeft gedaan.

Kees van den Bosch in gesprek met Eva Hofman en Pleun Kraneveld over telefoonverslaving, en de opkomst van tegenbewegingen.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Stel je een wereld voor waarin het kapitalisme ongehinderd zijn eigen koers vaart, de mens slechts een biologisch opzetje is en de eindbestemming een door computers gecodeerde techno-samenleving. Dit is het tech-utopisme van de Amerikaanse blogger Nick Land en de Britse filosoof Curtis Yarvin. Zij vormen de kern van het accelerationisme: een hypertechnologische ideologie uit Silicon Valley die stelt dat we het kapitalisme moeten versnellen om een post-menselijke eindfase te bereiken. Op merkwaardige wijze raakte de stroming verbonden met de MAGA-populisten, door een gedeelde fascinatie voor eindtijddenken en mystieke toekomstfantasieën.

Hoe is het mogelijk dat deze obscure denkers ineens in de invloedssfeer van het Witte Huis terecht zijn gekomen? Wat verbindt de Silicon-Valley-miljardairs met de MAGA-populist? Hoe vindt een futuristische, post-humanistische filosofie raakvlakken met de conservatieve Amerikaan?

Deze week gaat Kees van den Bosch in gesprek met Joris Melman over de opkomst van het accelerationisme, de ‘Dark Enlightenment’ en de grote invloed van de Silicon Valley-ondernemers op het Witte Huis.

Productie: Pleun Kraneveld en Kees van den Bosch.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Margalith Kleijwegt reflecteert op haar persoonlijke en politieke verhouding tot het Joods-zijn in Nederland. Aanleiding is haar artikel Erfenis van angst, waarin ze de spanningen binnen de Joodse gemeenschap belicht en benoemt hoe kritiek op Israël vaak ten onrechte als antisemitisme wordt weggezet. Ze uit scherpe kritiek op het Centraal Joods Overleg (CJO), dat volgens haar onterecht claimt namens alle Joden te spreken – terwijl zij zich daar niet door vertegenwoordigd voelt.

Ook de rol van de PvdA komt aan bod, een partij die ze ooit steunde, maar die volgens haar te ver is afgedwaald van haar oorspronkelijke idealen. In dat kader bespreken ze de motie van Kati Piri, die pleitte voor een duidelijk onderscheid tussen antisemitisme en legitieme kritiek op Israël – een initiatief dat volgens Kleijwegt belangrijk is, maar op veel weerstand stuitte.

Daarnaast vertelt ze over haar betrokkenheid bij de actiegroep Joden zeggen Nee, waarin ze samen met andere kritische Joden een alternatief geluid laat horen over Israël en het Israëlisch-Palestijns conflict. Ook haar eigen Joodse identiteit, en hoe die zich verhoudt tot politiek en activisme, komt uitgebreid aan bod.

In deze podcast voeren Kees van den Bosch en Margalith Kleijwegt een kritisch en genuanceerd gesprek over Joodse identiteit, solidariteit en politieke vertegenwoordiging in Nederland.

Productie: Rosa Springer en Kees van den Bosch

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bang voor wat hij zou aantreffen in het land dat hij twaalf jaar geleden ontvluchtte — zo omschrijft journalist Somer Al-Abdallah zijn reis terug naar Syrië. Hij vluchtte destijds voor de burgeroorlog en voor bedreigingen aan zijn adres. Nu is hij teruggekeerd om met eigen ogen te zien wat er van zijn geboorteland is geworden.

Belangrijker dan wat ook: hij heeft zijn vader en moeder opnieuw kunnen ontmoeten.

Somer schreef, voor zover dat in Syrië mogelijk was, verhalen. ‘Schrijven is een deel van mijn identiteit,’ zegt hij. Ook in Nederland werkt hij als journalist. Zijn verslag van de terugkeer toont hoe de hoop bij veel Syriërs is verdwenen. Het nieuwe regime maakt zijn beloften niet waar; de situatie oogt hopelozer dan ooit.

Somer vertelt over zijn ervaringen in Syrië én over het leven als journalist en nieuwkomer in Nederland.

Productie: Tycho Nicolaï en Kees van den Bosch.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

‘Een roekeloze avonturier’ — zo typeren de schrijvers van het boek De man die Tito ging vermoorden hem. Deze week in de podcast van De Groene Amsterdammer: het verhaal van Andreas Engwirda, die zijn hele leven leek te hinken tussen de totalitaire ideologieën van het communisme en het nazisme. Hij was lid van de communistische jongerenbeweging, daarna van de NSB. Hij werd Spanjestrijder, sloot zich later aan bij het communistische verzet, en bood onderdak aan een Joods meisje. Maar vervolgens wordt hij door de Duitsers gerekruteerd om Tito te vermoorden — een missie waar hij zich volledig voor inzet; hij lijkt zelfs ingenomen door het nazisme. Wat beweegt deze man, die telkens radicaal voor tegenovergestelde denkbeelden lijkt te kiezen?

Evert de Vos en Erik Schaap bespreken deze week hun nieuwe boek De man die Tito ging vermoorden en de voorpublicatie daarvan in De Groene. Samen met Zoran Bogdanovic doken ze in de archieven, in een poging een beeld te krijgen van deze ongrijpbare figuur, zijn leven en zijn beweegredenen.

Productie: Tycho Nicolaï en Kees van den Bosch.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De tering is in 2023 nog altijd de dodelijkste besmettelijke ziekte ter wereld. Hoe kan het dan dat deze ziekte ook herinnerd wordt als iets romantisch? Wie tegenwoordig aan tuberculose denkt, denkt misschien aan De Toverberg, het ‘luilekkerland’ van Thomas Mann. In Luieren als geneesmethode wordt het sanatorium uit die roman geplaatst naast de harde werkelijkheid die tuberculose voor velen betekende – zoals in het socialistische sanatorium De Zonnestraal in Hilversum.

Esha Guy Hadjadj, fellow bij De Groene, vertelt over zijn achtergrond. Hij begon in een totaal andere hoek dan de journalistiek, maar is daar toch in verzeild geraakt.

Esha Guy Hadjadj in gesprek met Kees van den Bosch over wat hem interesseert en motiveert, en over zijn beleving bij het maken van zijn bijdrage aan het zomernummer.

Productie: Tycho Nicolaï en Kees van den Bosch.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Geen zomerstop voor de onderhandelaars van de EU en de regering-Trump: er móet snel een deal komen, anders slaat Trump Europa met tarieven om de oren. Historicus Nicholas Mulder over deze nieuwe ronde in de handelsoorlog. In Historische Woorden klinkt Keir Starmer, die een nieuw hoofdstuk in de nucleaire afschrikking van Europa markeert. En Groene-redacteur Yaghoub Sharhani vertelt hoe de Israëlische aanvallen de beweging richting een nieuw Iran hebben versneld.

Productie: Gizelle Mijnlieff.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De VVD won jarenlang verkiezingen met het imago van daadkracht, maar de werkelijke strategie was vaak: niets doen. Problemen niet oplossen om ze politiek te kunnen blijven uitspelen.

In deze aflevering gaat Or Goldenberg in gesprek met journalist Kim van Keken over politieke framing, verkiezingsretoriek en de langetermijngevolgen van ‘niets doen’ als beleid.

Lees ook het artikel Toppers in wegwimpelen in De Groene Amsterdammer.

Productie: Or Goldenberg.

See omnystudio.com/listener for privacy information.